Treść głównego artykułu
Abstrakt
Głównym zadaniem tego artykułu jest rekonstrukcja pojęcia „historii jako możliwości”, jako integralnej części Freirowskiej filozofii edukacji. Pedagogia emancypacyjna – w swym pragmatycznym odczytaniu – zmaga się z użytecznością teorii dla zmiany społecznej. Freire poddawał krytyce pojęcie historii jako czegoś nieuniknionego, ale obecnie Freiryści podkreślają, że historia jest „oswojona” za sprawą pojęcia „końca historii”. W dalszej części przedstawiony jest przykład zmiany społecznej, która dokonuje się podczas podstawowej alfabetyzacji na São Tomé, a podstawowe pytanie dotyczy możliwości oferowanych przez podręcznik do alfabetyzacji A Luta Continua. Pytanie wraca, ale ma już za swój przedmiot możliwości oferowane przez system edukacyjny w warunkach post-politycznego populizmu.
The Oppressed, History and Social Change. Philosophy of History in P. Freire's Philosophy of Education: Category of History as Possibility
Abstract: The main purpose of this article is to reconstruct Paulo Freire's notion of 'history as a possibility' as a integral part of his philosophy of education. Pedagogy of emancipation–in its pragmatic interpretation–deals with the question of usefullnes of theory for social change. Freire criticized conceptions of history as something inevitable but nowadays followers of Friere highlight that history is “domesticated” by “the end of history” conception. The article presents example of social change in São Tomé during Friere's action for basic literacy and the main question is what kind of possibilities are content of adult notebook of basic literacy A Luta Continua. Question of possibility backs in the end but has for its subject possibilities of education in conditions of post-political populism.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Licencja
Osoba publikująca wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe, której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Osoba zgłaszająca upoważniona przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu/jej autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem.
Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich.
Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Osoba zgłaszająca utwór do publikacji w czasopiśmie „Forum Oświatowe” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Osoba zgłaszająca udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Forum Oświatowe”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Publikujemy zgodnie z zaleceniami The Committee on Publication Ethics (COPE), w wolnym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Referencje
- A Luta Continua. Primeiro Caderno de Cultura Popular. (1980). Ministério de Educação Nacional e Desporto. São Tomé: UNESCO.
- A Luta Continua. Segundo Caderno de Cultura Popular. (1978). Ministério de Educação Nacional e Desporto. São Tomé: UNESCO.
- Assumpção, R., Notari, J., Vilutis, L. (2009). O significado da sistematização na educação popular. W: R. Assumpção (org.), Educação popular na perspectiva freirana (s. 143-162). São Paulo: Ed,L.
- Boryczko, M. (2015). Paradoksalne funkcje szkoły. Studium krytyczno-etnograficzne. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Brandão, C.R., Assumpção R. (2009). Cultura Rebelde. Escritos sobre a Educação Popular ontem e agora. São Paulo: Ed,L.
- Brzozowski, S. (1990). Idee. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
- Chmura-Rutkowska, I., Głowacka-Sobiech, E., Skórzyńska, I. (2015). Niegodne historii? O nieobecności i stereotypowych wizerunkach kobiet w świetle podręcznikowej narracji historycznej w gimnazjum. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
- Figueiredo, D.A. (2009). História da Educação Popular: uma leitura crítica. W: R. Assumpção (org.), Educação popular na perspectiva freirana (s. 55-74). São Paulo: Ed,L.
- Fiori, E.M. (1994). Aprendar a dizer a sua palavra. W: P. Freire P., Pedagogia do Oprimido (s. 5-11). Rio de Janeiro: Paz e Terra.
- Freire, P. (1967). Educação como prática da liberdade. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/livro_freire_educacao_pratica_liberdade.pdf
- Freire, P. (1978). Cartas aos Animadores e às Animadoras Culturais. São Tomé: Ministério de Educação Nacional e Desporto.
- Freire, P. (1979). Educação e Mudança. São Paulo: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_educacao_e_mudanca.pdf
- Freire, P. (1983). Extensão ou Comunicação. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: forumeja.org.br/files/Extensao_ou_Comunicacao1.pdf
- Freire, P. (1989). A importáncia do ato de ler, Cortez, São Paulo. Pobrano 4.05.2017 z: http://educacaointegral.org.br/wp-content/uploads/2014/10/importancia_ato_ler.pdf
- Freire, P. (1994). Pedagogia do Oprimido. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_do_oprimido.pdf
- Freire, P. (1997). Pedagogia da Esperança. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_da_esperanca.pdf
- Freire, P. (2000a). „Bankowa” koncepcja edukacji jako narzędzie opresji. W: K. Blusz (red.), Edukacja i wyzwolenie (s. 67-78). Kraków: Impuls.
- Freire, P. (2000b). Pedagogia da indignação. São Paulo: UNESP. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_da_indignacao.pdf
- Freire, P. (2001). Política e Educação. São Paulo: Cortez. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_politica_e_educacao.pdf
- Freire, P., Faundez, A. (1998). Por uma pedagogia da pergunta, Rio de Janeiro:. Pobrano 1.04.2016 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_por_uma_pedagogia_da_pergunta.pdf
- Fukuyama, F. (2017). Koniec historii i ostatni człowiek. Kraków: Znak.
- Gadotti, M. (2009a). Educação de Adultos como Direto Humano. São Paulo: Ed,L.
- Gadotti, M. (2009b). Economia solidária como práxis pedagógica. São Paulo: Ed,L.
- Gawlicz, K. (2008). Konstruowanie nieudacznika. Praktyki normalizacji i wykluczania w przedszkoli. Zeszyty Etnografii Wrocławskiej, 1(10), 37-54.
- Gawlicz, K., Rudnicki, P., Starnawski M. (2015). Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona. O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
- Głowacka-Sobiech, E., Michalski, M., Napierała, A., Skórzyńska, I. (2016). W: Gender w podręcznikach. Tom III (s. 7-40). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
- Hegel, G. W. F. (2002). Fenomenologia ducha. Warszawa: Aletheia.
- Kopciewicz, L. (2010). Matematyka w ideologiach, ideologie w matematyce – badanie szkolnego funkcjonowania matematyki jako pola wytwarzania kultury. Forum Oświatowe, 1(42), 39-51.
- Kopciewicz, L. (2012). Równa szkoła. Matematyka, władza i pole wytwarzania kultury. Warszawa: Difin.
- Linhares, C. (2009) Alfabatezição educadora do Maranhão: forjando com Freire pistas de uma outra política. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 90-99). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
- Manfredi, S.M. (2008). Aos que não se rendaram à ideoligia fatalista. W: M. Gadotti, (org.), 40 olhares sobre os 40 anos da Pegagogia de oprimido (s. 14-15). São Paulo: Ed,L.
- Pontual, P. (2008). Uma obra histórica e profética. W: M. Gadotti, (org.), 40 olhares sobre os 40 anos da Pegagogia de oprimido (s. 12). São Paulo: Ed,L.
- Popow, M. (2016). Przedstawienia ubóstwa kobiet i mężczyzn w podręcznikach szkolnych. W: Gender w podręcznikach. Tom I (s. 297-307). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
- Romão, J.E. (2008). Razões Oprimidas: introdução a uma nova geopolítica do conhecimento. W: C.A. Torres, F. Gutiérrez, J.E.
- Romão, M. Gadotti (orgs.), Reinventado Paulo Freire no sécolo 21 (s. 63-90). São Paulo: Ed,L.
- Romão, J.E. (2009). Pedagogias de Paulo Freire. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 81-89). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
- Romão, J.E., Gadotti, M. (2012), Paulo Freire e Amílcar Cabral. A descolonização das mentes. São Paulo: Ed,L.
- Rudnicki, P. (2008). Edukacja obezwładniająca i poszukiwania podmiotu w pedagogice. Forum Oświatowe, Numer specjalny, 235-250.
- Schütz, R. (2008). Economia Popular Solidária: novos horizontes para a educação popular? W: A. Martins (org.), Desafios da economia solidária (s. 19-52). São Paulo: Ed,L.
- Scocuglia, A.C. (2005). Paulo Freire e a „conscientização” pós-moderna. Educação, Sociedade e Culturas, N° 23, 21-42.
- Scocuglia, A.C. (2009). Paulo Freire e Boaventura de Sousa Santos: pedagogia crítica e globalização contra-hegemônica. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 114-123). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
- Stańczyk, P. (2013). Człowiek, wychowanie i praca w kapitalizmie. W stronę krytycznej pedagogiki pracy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
- Stańczyk, P. (2016). Pedagogika radykalna Paulo Freire wobec nierówności społecznych. Rzecz o edukacji ludowej. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 1(73), 37-51.
- Starego, K. (2012). „Ludzie-truskawki” i „niepomagalni” – wizerunek biednych w dyskursie prasowym tygodnika Polityka. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2(58), 37-62.
- Starego, K. (2013). Biedny jako inny – orientalizacja i dehumanizacja biednych w procesie dyskursywnego konstruowania reprezentacji codzienności. Rocznik Pedagogiczny, 36, 221-242.
- Starego, K. (2016). Poza dyskurs kompetencji w edukacji krytycznej. „Trzeci termin” oraz Paula Freirego i Jaquesa Rancière'a idea dialogu „zapośredniczonego”. Forum Oświatowe, 28(1), 33-53.
- Streck, D.R. (2009), Uma pedagogia em movimento: os movimentos sociais na obra de Paulo Freire. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 63-72). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
- Szwabowski, O. (2016). W stronę „słabej utopii”. W: J. Gromysz, R. Włodarczyk (red.), Utopia a edukacja. O wyobrażeniach świata możliwego (s. 133-142). Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
- Teodoro, A. (2009), Crítica e utopística: contributos para uma agenda política educacional cosmopolitana. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 13-21). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
- Weffort, F.C. (1967). Educação e Política. Reflexões sociólogicas sobre uma pedagogia da liberdade. W: P. Freire P., Educação como prática da liberdade (s. 1-26). Rio de Janeiro: Paz e Terra.
- Varela, F. (2008). Concepção dialética da educação. W: M. Gadotti, (org.), 40 olhares sobre os 40 anos da Pegagogia de oprimido (s. 18). São Paulo: Ed,L.
- Zamojska, E. (2016). Konstrukcja Innego/Innej w podręcznikach szkolnych. W: Gender w podręcznikach. Tom I (s. 258-268). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
- Żelezny, M. (1995). O historiozofii Kanta z umiarem. W: I. Kant, Przypuszczalny początek ludzkiej historii (s. 5-18). Toruń: Comer.
Referencje
A Luta Continua. Primeiro Caderno de Cultura Popular. (1980). Ministério de Educação Nacional e Desporto. São Tomé: UNESCO.
A Luta Continua. Segundo Caderno de Cultura Popular. (1978). Ministério de Educação Nacional e Desporto. São Tomé: UNESCO.
Assumpção, R., Notari, J., Vilutis, L. (2009). O significado da sistematização na educação popular. W: R. Assumpção (org.), Educação popular na perspectiva freirana (s. 143-162). São Paulo: Ed,L.
Boryczko, M. (2015). Paradoksalne funkcje szkoły. Studium krytyczno-etnograficzne. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Brandão, C.R., Assumpção R. (2009). Cultura Rebelde. Escritos sobre a Educação Popular ontem e agora. São Paulo: Ed,L.
Brzozowski, S. (1990). Idee. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Chmura-Rutkowska, I., Głowacka-Sobiech, E., Skórzyńska, I. (2015). Niegodne historii? O nieobecności i stereotypowych wizerunkach kobiet w świetle podręcznikowej narracji historycznej w gimnazjum. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Figueiredo, D.A. (2009). História da Educação Popular: uma leitura crítica. W: R. Assumpção (org.), Educação popular na perspectiva freirana (s. 55-74). São Paulo: Ed,L.
Fiori, E.M. (1994). Aprendar a dizer a sua palavra. W: P. Freire P., Pedagogia do Oprimido (s. 5-11). Rio de Janeiro: Paz e Terra.
Freire, P. (1967). Educação como prática da liberdade. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/livro_freire_educacao_pratica_liberdade.pdf
Freire, P. (1978). Cartas aos Animadores e às Animadoras Culturais. São Tomé: Ministério de Educação Nacional e Desporto.
Freire, P. (1979). Educação e Mudança. São Paulo: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_educacao_e_mudanca.pdf
Freire, P. (1983). Extensão ou Comunicação. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: forumeja.org.br/files/Extensao_ou_Comunicacao1.pdf
Freire, P. (1989). A importáncia do ato de ler, Cortez, São Paulo. Pobrano 4.05.2017 z: http://educacaointegral.org.br/wp-content/uploads/2014/10/importancia_ato_ler.pdf
Freire, P. (1994). Pedagogia do Oprimido. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_do_oprimido.pdf
Freire, P. (1997). Pedagogia da Esperança. Rio de Janeiro: Paz e Terra. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_da_esperanca.pdf
Freire, P. (2000a). „Bankowa” koncepcja edukacji jako narzędzie opresji. W: K. Blusz (red.), Edukacja i wyzwolenie (s. 67-78). Kraków: Impuls.
Freire, P. (2000b). Pedagogia da indignação. São Paulo: UNESP. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_pedagogia_da_indignacao.pdf
Freire, P. (2001). Política e Educação. São Paulo: Cortez. Pobrano 4.05.2017 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_politica_e_educacao.pdf
Freire, P., Faundez, A. (1998). Por uma pedagogia da pergunta, Rio de Janeiro:. Pobrano 1.04.2016 z: dhnet.org.br/direitos/militantes/paulofreire/paulo_freire_por_uma_pedagogia_da_pergunta.pdf
Fukuyama, F. (2017). Koniec historii i ostatni człowiek. Kraków: Znak.
Gadotti, M. (2009a). Educação de Adultos como Direto Humano. São Paulo: Ed,L.
Gadotti, M. (2009b). Economia solidária como práxis pedagógica. São Paulo: Ed,L.
Gawlicz, K. (2008). Konstruowanie nieudacznika. Praktyki normalizacji i wykluczania w przedszkoli. Zeszyty Etnografii Wrocławskiej, 1(10), 37-54.
Gawlicz, K., Rudnicki, P., Starnawski M. (2015). Dyskryminacja w szkole – obecność nieusprawiedliwiona. O budowaniu edukacji antydyskryminacyjnej w systemie edukacji formalnej w Polsce. Warszawa: Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej.
Głowacka-Sobiech, E., Michalski, M., Napierała, A., Skórzyńska, I. (2016). W: Gender w podręcznikach. Tom III (s. 7-40). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
Hegel, G. W. F. (2002). Fenomenologia ducha. Warszawa: Aletheia.
Kopciewicz, L. (2010). Matematyka w ideologiach, ideologie w matematyce – badanie szkolnego funkcjonowania matematyki jako pola wytwarzania kultury. Forum Oświatowe, 1(42), 39-51.
Kopciewicz, L. (2012). Równa szkoła. Matematyka, władza i pole wytwarzania kultury. Warszawa: Difin.
Linhares, C. (2009) Alfabatezição educadora do Maranhão: forjando com Freire pistas de uma outra política. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 90-99). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
Manfredi, S.M. (2008). Aos que não se rendaram à ideoligia fatalista. W: M. Gadotti, (org.), 40 olhares sobre os 40 anos da Pegagogia de oprimido (s. 14-15). São Paulo: Ed,L.
Pontual, P. (2008). Uma obra histórica e profética. W: M. Gadotti, (org.), 40 olhares sobre os 40 anos da Pegagogia de oprimido (s. 12). São Paulo: Ed,L.
Popow, M. (2016). Przedstawienia ubóstwa kobiet i mężczyzn w podręcznikach szkolnych. W: Gender w podręcznikach. Tom I (s. 297-307). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
Romão, J.E. (2008). Razões Oprimidas: introdução a uma nova geopolítica do conhecimento. W: C.A. Torres, F. Gutiérrez, J.E.
Romão, M. Gadotti (orgs.), Reinventado Paulo Freire no sécolo 21 (s. 63-90). São Paulo: Ed,L.
Romão, J.E. (2009). Pedagogias de Paulo Freire. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 81-89). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
Romão, J.E., Gadotti, M. (2012), Paulo Freire e Amílcar Cabral. A descolonização das mentes. São Paulo: Ed,L.
Rudnicki, P. (2008). Edukacja obezwładniająca i poszukiwania podmiotu w pedagogice. Forum Oświatowe, Numer specjalny, 235-250.
Schütz, R. (2008). Economia Popular Solidária: novos horizontes para a educação popular? W: A. Martins (org.), Desafios da economia solidária (s. 19-52). São Paulo: Ed,L.
Scocuglia, A.C. (2005). Paulo Freire e a „conscientização” pós-moderna. Educação, Sociedade e Culturas, N° 23, 21-42.
Scocuglia, A.C. (2009). Paulo Freire e Boaventura de Sousa Santos: pedagogia crítica e globalização contra-hegemônica. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 114-123). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
Stańczyk, P. (2013). Człowiek, wychowanie i praca w kapitalizmie. W stronę krytycznej pedagogiki pracy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Stańczyk, P. (2016). Pedagogika radykalna Paulo Freire wobec nierówności społecznych. Rzecz o edukacji ludowej. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 1(73), 37-51.
Starego, K. (2012). „Ludzie-truskawki” i „niepomagalni” – wizerunek biednych w dyskursie prasowym tygodnika Polityka. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2(58), 37-62.
Starego, K. (2013). Biedny jako inny – orientalizacja i dehumanizacja biednych w procesie dyskursywnego konstruowania reprezentacji codzienności. Rocznik Pedagogiczny, 36, 221-242.
Starego, K. (2016). Poza dyskurs kompetencji w edukacji krytycznej. „Trzeci termin” oraz Paula Freirego i Jaquesa Rancière'a idea dialogu „zapośredniczonego”. Forum Oświatowe, 28(1), 33-53.
Streck, D.R. (2009), Uma pedagogia em movimento: os movimentos sociais na obra de Paulo Freire. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 63-72). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
Szwabowski, O. (2016). W stronę „słabej utopii”. W: J. Gromysz, R. Włodarczyk (red.), Utopia a edukacja. O wyobrażeniach świata możliwego (s. 133-142). Wrocław: Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Teodoro, A. (2009), Crítica e utopística: contributos para uma agenda política educacional cosmopolitana. W: J. Mafra, J.E. Romão, A.C. Scocuglia, M. Gadotti (orgs.), Globalização, Educação e Movimentos Sociais. 40 anos da Pedagogia do Oprimido (s. 13-21). São Paulo: Instituto Paulo Freire.
Weffort, F.C. (1967). Educação e Política. Reflexões sociólogicas sobre uma pedagogia da liberdade. W: P. Freire P., Educação como prática da liberdade (s. 1-26). Rio de Janeiro: Paz e Terra.
Varela, F. (2008). Concepção dialética da educação. W: M. Gadotti, (org.), 40 olhares sobre os 40 anos da Pegagogia de oprimido (s. 18). São Paulo: Ed,L.
Zamojska, E. (2016). Konstrukcja Innego/Innej w podręcznikach szkolnych. W: Gender w podręcznikach. Tom I (s. 258-268). Warszawa: Fundacja Feminoteka.
Żelezny, M. (1995). O historiozofii Kanta z umiarem. W: I. Kant, Przypuszczalny początek ludzkiej historii (s. 5-18). Toruń: Comer.