Treść głównego artykułu

Abstrakt

Podstawowym celem tekstu jest namysł nad statusem i znaczeniem kategorii dyskursu w języku i w badaniach pedagogicznych. Artykuł składa się z dwóch zasadniczych części. Część pierwsza zawiera opis ogólnych trudności związanych z porządkowaniem rozległego obszaru badań nad dyskursem; część druga poświęcona jest statusowi badań nad dyskursem w polskiej pedagogice oraz analizie treści i zakresu pojęcia dyskursu edukacyjnego. W rezultacie, opisane zostały trzy ujęcia definicyjne: archeologiczne, instytucjonalne i interakcyjne oraz możliwości konstruowania w ich ramach map pojęciowych. Artykuł kończy próba podsumowania rozważań w kontekście koncepcji dyskursywnego konstruowania przedmiotu pedagogiki współczesnej.

Słowa kluczowe

discourse discourse analysis educational discourse educational studies dyskurs analiza dyskursu dyskurs edukacyjny badania edukacyjne

Szczegóły artykułu

Biogram autora

Helena Ostrowicka - Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Wydział Pedagogiki i Psychologii

Doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, autorka m.in dwóch monografii "Urządzanie młodzieży. Studium analityczno-krytyczne" (Impuls 2012) i "Jak porcelana rzucona o beton... Dyskursy o młodzieży, polityce i polityce młodzieży" (Impuls 2006) i kilkudziesięciu artykułów naukowych opublikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych.
Jak cytować
Ostrowicka, H. (2014). Kategoria dyskursu w języku i w badaniach edukacyjnych – w poszukiwaniu osobliwości pedagogicznie zorientowanej analizy dyskursu. Forum Oświatowe, 26(2(52), 47–68. Pobrano z https://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/228

Referencje

  1. Berger, P., Luckmann, T. (1983). Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  2. Bernasiewicz, M. (2008). Popularne dyskursy światopoglądowe skierowane do młodzieży współczesnej (na przykładzie czasopism i tekstów muzycznych) (Rozprawa doktorska). Pobrane z: http://fbc.pionier.net.pl/id/oai:www.sbc.org.pl:12742
  3. Boniecka, B. (1999). Lingwistyka tekstu: teoria i praktyka. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
  4. Cackowska, M., Kopciewicz, L., Patalon, M., Stańczyk, P., Starego, K., Szkudlarek, T. (2012). Dyskursywna konstrukcja podmiotu: przyczynek do rekonstrukcji pedagogiki kultury. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
  5. Cackowska, M., Mendel, M., Strużyńska-Kujałowicz, A., Szkudlarek, T. (2006). Analiza dyskursu w europejskich badaniach porównawczych – między fenomenografią a hermeneutyką. Przykład dyskursywnej konstrukcji granic profesjonalizmu w kształceniu psychologów. W: A. Horolets (red.), Europa w polskich dyskursach (s. 13–33). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
  6. Dobrołowicz, J. (2013). Obraz edukacji w polskim dyskursie prasowym. Kraków: Impuls.
  7. Dunaj, B. (red.). (1996). Słownik współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wilga.
  8. Duszak, A. (1998). Tekst, dyskurs, komunikacja. Warszawa: PWN.
  9. Duszak, A., Fairclough, N. (red.). (2008). Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas.
  10. Fairclough, N., Wodak, R. (2006). Krytyczna analiza dyskursu. W: A. Jasińska-Kania, L. M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowki (wybór i oprac.), Współczesne teorie socjologiczne (s. 1047–1056). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
  11. Foucault, M. (1977). Archeologia wiedzy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  12. Foucault, M. (1993). Nadzorować i karać: narodziny więzienia. Warszawa: Aletheia – Spacja.
  13. Foucault, M. (2002). Porządek dyskursu: wykład inauguracyjny wygłoszony w Collège de France 2 grudnia 1970. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
  14. Foucault, M. (2006). Słowa i rzeczy: archeologia nauk humanistycznych. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
  15. Gawlicz, K. (2008). Konstruowanie nieudacznika: praktyki normalizacji i wykluczania w przedszkolu. Pobrane z: http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0072gawlicz2008.pdf
  16. Gee, J. P. (1999). An introduction to discourse analysis: theory and method. London: Routledge.
  17. Goffman, E. (2000). Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa: Wydawnictwo KR.
  18. Grabias, S. (1997). Język w zachowaniach społecznych (wyd. 2). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
  19. Gromkowska-Melosik, A. (2002). Kobiecość w kulturze globalnej: rekonstrukcje i reprezentacje. Poznań: Wolumin.
  20. Grzmil-Tylutki, H. (2010). Francuska lingwistyczna teoria dyskursu: historia, tendencje, perspektywy. Kraków: Universitas.
  21. Grzymała-Kazłowska, A. (2004). Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem. Kultura i Społeczeństwo, 48(1), 13–34.
  22. Habermas, J. (2002). Przyczynek do krytyki rozumu funkcjonalnego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  23. Hajer, M. (1995). The Politics of Environmental Discourse: Ecological Modernization and the Policy Process. Oxford: Clarendon Press.
  24. Heinemann, W. (2012). Kontrowersje wokół analizy dyskursu. Stylistyka, 21, 287-318.
  25. Hejnicka-Bezwińska, T. (2006). Konsekwencje badawcze wynikające z uznania dyskursów edukacyjnych przedmiotem pedagogiki. W: D. Kubinowski, M. Nowak (red.), Metodologia pedagogiki zorientowanej humanistycznie (s. 83–96). Kraków: Impuls.
  26. Hejnicka-Bezwińska, T. (2008). Pedagogika ogólna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
  27. Horolets, A. (red.). (2008). Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Adam Marszałek.
  28. Howarth, D. (2008). Dyskurs. Warszawa: Oficyna Naukowa.
  29. Jauss, H. R. (1972). Historia literatury jako wyzwanie rzucone nauce o literaturze. Pamiętnik Literacki, 63(4), 271–307.
  30. Keller, R. (2007). Diskurse und Dispositive analysieren. Die Wissenssoziologische Diskursanalyse als Beitrag zu einer wissensanalytischen Profilierung der Diskursforschung. Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research, 8(2), Art. 19. Pobrane z: http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs0702198
  31. Keller, R. (2012). Doing discourse research: an introduction for social scientists. London: Sage Publications.
  32. Klus-Stańska, D. (2007). Między wiedzą a władzą: dziecięce uczenie się w dyskursach pedagogicznych. Problemy Wczesnej Edukacji, 5–6, 92–106.
  33. Klus-Stańska, D., Szczepska-Pustkowska, M. (red.). (2009). Pedagogika wczesnoszkolna: dyskursy, problemy, rozwiązania. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
  34. Kurcz, I., Okuniewska, H. (red.). (2011). Język jako przedmiot badań psychologicznych: psycholingwistyka ogólna i neurolingwistyka. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”.
  35. Kwiecińska, M. (1997). Zmiana społeczna jako gra dyskursów. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy (Tom 5, s. 217–227). Toruń: Dział Wydawnictw UMK.
  36. Kwieciński, Z. (1992). Socjopatologia edukacji. Warszawa: Edytor.
  37. Leipold, S., Winkel, G. (2013, czerwiec). Discursive Agency: Towards an actor-centered analysis of political discourses. Referat przedstawiony na 1st International Conference on Public Policy (ICPP 2013), Grenoble, France.
  38. Lisowska-Magdziarz, M. (2006). Analiza tekstu w dyskursie medialnym: przewodnik dla studentów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  39. Malewski, M. (2010). Od nauczania do uczenia się: o paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
  40. Marynowicz-Hetka, E. (2009). Pedagogika społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  41. Mead, G. H. (1975). Umysł, osobowość i społeczeństwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  42. Melosik, Z. (1996). Tożsamość, ciało i władza: teksty kulturowe jako (kon)teksty pedagogiczne. Poznań: Edytor.
  43. Melosik, Z. (2002). Kryzys męskości w kulturze współczesnej. Poznań: Wolumin.
  44. Melosik, Z. (2009). Uniwersytet i społeczeństwo: dyskursy wolności, wiedzy i władzy. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
  45. Milerski, B., Śliwerski, B. (red.). (2000). Pedagogika. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  46. Mizerek, H. (1999). Dyskursy współczesnej edukacji nauczycielskiej: między tradycjonalizmem a ponowoczesnością. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
  47. Nocoń, J. (2009). Podręcznik szkolny w dyskursie dydaktycznym – tradycja i zmiana. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
  48. Nowak-Dziemianowicz, M. (2011). Pedagogika dyskursywna: nadzieje i możliwości. W: M. Nowak-Dziemianowicz, P. Rudnicki (red.), Pedagogika: zakorzenienie i transgresja (s. 315–345). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
  49. Ostrowicka, H. (2010). Horyzont oczekiwań – z recepcji myśli Michela Foucaulta w badaniach pedagogicznych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 3(51), 7–23.
  50. Ostrowicka, H. (2012a). Suitable Enemies? Governmentality of Youth: youth as a threat. European Educational Research Journal, 11(4), 534–544. DOI: 10.2304/eerj.2012.11.4.534
  51. Ostrowicka, H. (2012b). Urządzanie młodzieży: studium analityczno-krytyczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
  52. Ostrowicka, H. (2013). Dyskurs pedagogiczny jako element urządzania młodzieży. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 2(62), 49–73.
  53. Ostrowicka-Miszewska, H. (2004). Dochodzenie w sprawie Strategii Państwa dla Młodzieży – z inspiracji myślą Michela Foucaulta. Kultura i Edukacja, 3, 19–27.
  54. Ostrowicka-Miszewska, H. (2006). „Jak porcelana rzucona o beton…”: dyskursy o młodzieży, polityce i polityce młodzieży. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
  55. Ostrowicka-Miszewska, H. (2007). Zakładnicy przyszłości – o dyskursywnej polityce wobec młodzieży. Przegląd Pedagogiczny, 1, 71–78.
  56. Ostrowska, U. (2011). Krytyczna analiza dyskursu (KAD): z perspektywy badań pedagogicznych. W: T. Hejnicka-Bezwińska (red.), Pedagogika ogólna: dyskursy o statusie naukowym i dydaktycznym (s. 113–127). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
  57. Ostrowska, U. (2014). Discourse – from the theoretical and methodological perspective. Forum Oświatowe, 1(51), 91–109. Pobrane 2 maja 2014 z: http://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/131
  58. Parker, I. (red.). (1999). Deconstructing psychotherapy. London: Sage Publications.
  59. Pawliszek, P., Rancew-Sikora, D. (2012). Wprowadzenie do socjologicznej analizy dyskursu (SAD). Studia Socjologiczne 1(204), 5–15.
  60. Pilch, T. (red.). (2003). Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku (Tom 1). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
  61. Potter, J., Wetherell, M. (1987). Discourse and social psychology: beyond attitudes and behavior. London: Sage Publications.
  62. Rancew-Sikora, D. (2008). Analiza dyskursu jako metoda badania działań społecznych W: M. Nowak, M. Nowosielski (red.), Jak badać społeczeństwo obywatelskie?: doświadczenia praktyków (s. 131–141). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
  63. Rapley, T. (2010). Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  64. Ratajczak-Zawodna, M. (2005). Dyskursy kobiecości w reklamie współczesnej. Studium socjo-pedagogiczne. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wydział Studiów Edukacyjnych.
  65. Retter, H. (2003). Komunikacja codzienna w pedagogice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  66. Rypel, A. (2012). Ideologiczny wymiar dyskursu edukacyjnego na przykładzie podręczników języka polskiego z lat 1918–2010. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
  67. Rzeźnicka-Krupa, J. (2007). Komunikacja – edukacja – społeczeństwo: o dyskursie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Kraków: Impuls.
  68. Schmidt, V. A. (2008). Discursive Institutionalism: The Explanatory Power of Ideas and Discourse. Annual Review of Political Science, 11, 303–326. DOI: 10.1146/annurev.polisci.11.060606.135342
  69. Schulz, R. (2009). Logos edukacji. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
  70. Seredyńska, D. (2013). Dyskursy edukacyjne o starości w naukach humanistycznych i społecznych: analiza konferencji ogólnopolskich. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
  71. Siegień, W. (2013). Topografie dyskursów płci. Krytyczne studium nad tożsamością rodzajową polskiej młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
  72. Stańczyk, P. (2013). Człowiek, wychowanie i praca w kapitalizmie: w stronę krytycznej pedagogiki pracy. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
  73. Stasiuk, K. (2003). Krytyka kultury jako krytyka komunikacji: pomiędzy działaniem komunikacyjnym, dyskursem a kulturą masową. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
  74. Stubbe, M., Lane, Ch., Hilder, J., Vine, E., Vine, B., Marra, M., Holmes, J., Weatherall, A. (2013). Interakcja w miejscu pracy z perspektywy kilku podejść dyskursywnych. Przegląd Socjologii Jakościowej, 9(1), 112–151. Pobrane 2 lutego 2014 z: http://www.przegladsocjologiijakosciowej.org/Volume21/PSJ_9_1_Stubbe_Lane_Hilder_Vine_Vine_Marra_Holmes_Weatherall.pdf
  75. Szkudlarek, T. (2001). Ekonomia i polityka: przemieszczenia dyskursu edukacyjnego. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, Numer specjalny, 165–191.
  76. Sztompka, P. (2002). Socjologia: analiza społeczeństwa. Kraków: Znak.
  77. Titscher, S., Meyer, M., Wodak, R., Vetter, E. (2000). Methods of Text and Discourse Analysis. London: Sage.
  78. Van Dijk, T. A. (2001). Dyskurs jako struktura i proces. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  79. Wawrzyniak-Śliwska, M. (2013). Nauczycielskie dyskursy autonomii uczniowskiej w edukacji zintegrowanej i we wczesnym nauczaniu języka angielskiego: (analiza porównawcza). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
  80. Węc, K. (2007). Psychoanaliza w dyskursie edukacyjnym: radykalność humanistyczna teorii i praktyki pedagogicznej: konteksty nie tylko Lacanowskie. Toruń: Adam Marszałek.
  81. Witosz, B. (1997). Opis w prozie narracyjnej na tle innych odmian deskrypcji: zagadnienia struktury tekstu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
  82. Wodak, R. (2011). Wstęp: badania nad dyskursem. W: R. Wodak, M. Krzyżanowski (red.), Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych (s. 11–48). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
  83. Wodak, R., Krzyżanowski, M. (red.). (2011). Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf.
  84. Wojnarowska, A. (2010). Niepełnosprawność intelektualna w publicznym i prywatnym dyskursie. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.