Pasek boczny artykułu
Pobieranie
Treść głównego artykułu
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wyników badania empirycznego, w ramach którego przeprowadzono wywiady z nauczycielami szkół ponadpodstawowych
na temat barier zmian w edukacji niezależnych od nauczyciela. Na podstawie wypowiedzi uczestników wyłonione zostały cztery główne kategorie
zewnętrznych barier zmian. Są nimi: (1) uwarunkowania prawno-biurokratyczne w ramach których szkoła musi działać, (2) sposób wprowadzania zmian w oświacie,
(3) problemy z przywództwem w szkole oraz (4) presja wywierana na nauczycieli oraz ograniczanie ich autonomii.
Słowa kluczowe
bariery zmiany
zmiana edukacyjna
nauczyciele
barriers to change
educational change
teachers
Szczegóły artykułu
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Forum Oświatowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Licencja
Osoba publikująca wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe, której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Osoba zgłaszająca upoważniona przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu/jej autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem.
Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich.
Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Osoba zgłaszająca utwór do publikacji w czasopiśmie „Forum Oświatowe” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Osoba zgłaszająca udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Forum Oświatowe”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Publikujemy zgodnie z zaleceniami The Committee on Publication Ethics (COPE), w wolnym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Jak cytować
Atroszko, B. (2024). Zewnętrzne bariery zmian w edukacji:: analiza wypowiedzi nauczycieli szkół ponadpodstawowych. Forum Oświatowe, 36(nr 2(70), 27–51. https://doi.org/10.34862/fo.2023.2.2
Referencje
-
Bibliografia:
Alonso, R., Romão, P., & Delgado, P. (2022). Teacher bureaucracy in Portugal: Knowing to act. Profesorado, Revista de currículum y formación del profesorado, 26(2), 341-365. https://doi.org/10.30827/profesorado.v26i2.21268
Atroszko, B. (2019). Bariery zmiany edukacyjnej – przegląd literatury. Teraźniejszość–Człowiek–Edukacja, 22, 2(86), 25-40.
[Anonimizacja danych] (2023). Zmiany edukacyjne i bariery zmian w wypowiedziach nauczycieli-innowatorów i nauczycieli nie będących innowatorami. Problemy Wczesnej Edukacji, w druku.
[Anonimizacja danych] (2022). Znaczenia nadawane przez nauczycieli barierom zmiany dominującego modelu kształcenia. Niepublikowana rozprawa doktorska, Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, Gdańsk.
Babicka-Wirkus, A. (2016). (Nie)normatywność rytuałów oporu w szkole. Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja, 19, 1(73), 73-86.
Berkovich, I. (2011). No we won't! Teachers' resistance to educational reform. Journal of Educational Administration, 49(5), 563-578. https://doi.org/10.1108/09578231111159548
Cai, Y., & Tang, R. (2021). School support for teacher innovation: Mediating effects of teacher self-efficacy and moderating effects of trust. Thinking Skills and Creativity, 41. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2021.100854
Dylak, S. (1994). Skąd opór kadr pedagogicznych wobec zmian? Forum Oświatowe, 2(11), 93-103.
Ford, J.D., Ford, L.W., & D'Amelio, A. (2008). Resistance to change: The rest of the story. Academy of Management Review, 33(2), 362-377. https://doi.org/10.5465/amr.2008. 31193235
Fullan, M. (2011). Change leader. Learning to do what matters most. Jossey-Bass.
Fullan, M. (2014). Leading in a culture of change. Jossey-Bass.
Fullan, M. (2016). The new meaning of educational change. Teachers College Press.
Fullan, M.G. (1993). Why teachers must become change agents. Educational Leadership, 50, 1-13.
Gitlin, A., & Margonis, F. (1995). The political aspect of reform: Teacher resistance as good sense. American Journal of Education, 103(4), 377-405. https://doi.org/10.1086/444108
Humes, W. (2022). The ‘iron cage’ of educational bureaucracy. British Journal of Educational Studies, 70(2), 235-253. https://doi.org/10.1080/00071005.2021.1899129
Hunter, J., & Larsen, D. (2016). Challenges and barriers in the change process: Developing an innovative educational administrative preparation program. The National Social Science Journal, 47(1), 30-35.
Kanafa-Chmielewska, D. (2012). Umacnianie (Empowerment) - pojęcie i istota. Współczesne Zarządzanie, 1.
Kanjanakan, P., Wang, P.Q., & Kim, P.B. (2023). The empowering, the empowered, and the empowerment disparity: A multilevel analysis of the integrated model of employee empowerment. Tourism Management, 94. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2022.104635
Kazimierczyk, I. (2021). Czy nuda w szkole może stanowić barierę w edukacji? Problemy Wczesnej Edukacji, 2(53), 106-119. https://doi.org/10.26881/pwe.2021.53.08
Kędzierska, H. (2002). Źródła oporu nauczycieli wobec reform oświatowych. In M. Nowicka (Red.), Nauczyciel i uczeń w przestrzeniach szkoły. Szkice z teorii i praktyki kształcenia (s. 131-139). Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Klus-Stańska, D., & Nowicka, M. (2005). Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna.
Lukacs, K. (2015). 'For me, change is not a choice': The lived experience of a teacher change agent. American Secondary Education, 44(1), 38-49.
Lunenburg, F.C. (2010). Managing change: The role of the change agent. International Journal of Management, Business, and Administration, 13(1), 1-6.
Moczydłowka, J.M. (2013). Empowerment – upodmiotowienie we wspólnocie. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 11, 15-23.
Nalaskowski, A. (1995). Niepokój o szkołę. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nikolopoulou, K., Gialamas, V., & Lavidas, K. (2023). Mobile learning-technology barriers in school education: Teachers’ views. Technology, Pedagogy and Education, 32(1), 29-44. https://doi.org/10.1080/1475939X.2022.2121314
Palumbo, R., & Manna, R. (2019). Making educational organizations able to change: A literature review. International Journal of Educational Management, 33(4), 734-752. https://doi.org/10.1108/IJEM-02-2018-0051
Potulicka, E. (2001). Paradygmat zmiany edukacyjnej Michaela Fullana. In E. Potulicka (Red.), Szkice z teorii i praktyki zmiany oświatowej (s. 11-60). Wydawnictwo Eruditus.
Przyborowska, B. (2013). Pedagogika innowacyjności. Między teorią a praktyką. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Rusakowska, D. (1994). Praktyczne implikacje ateoretycznego podejścia do zmian edukacyjnych w Polsce (na przykładzie szkół społecznych). Forum Oświatowe, 2(11), 105-114.
Schulz, R. (1984). Od biurokracji do organizacji twórczej (O systemowy i długofalowy program odnowy szkoły). Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Socjologia Wychowania, 5(145), 59-72.
Starr, K. (2011). Principals and the politics of resistance to change. Educational Management Administration & Leadership, 39(6), 646-660. https://doi.org/10.1177/1741143211416390
Śliwerski, B. (2008). Edukacja autorska. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Śliwerski, B. (2013). Pozory sprawstwa reform oświatowych w III RP. In M. Dudzikowa, K. Knasiecka-Falbierska (Red.), Sprawcy i/lub ofiary działań pozornych w edukacji szkolnej (s. 103-130). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Van der Heijden, H.R.M.A., Geldens, J.J., Beijaard, D., & Popeijus, H.L. (2015). Characteristics of teachers as change agents. Teachers and Teaching, 21(6), 681-699. https://doi.org/10.1080/13540602.2015.1044328
Wan, W., Liu, L., Long, J., Fan, Q., & Wu, Y.J. (2021). The bottom-line mentality of leaders in education and training institutions: where to go for innovation? Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.689840
Źródła internetowe:
Internetowa Encyklopedia PWN, hasło: kompatybilność. Pobrano 21 września 2023 r. z: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kompatybilnosc;3924591.html
Referencje
Bibliografia:
Alonso, R., Romão, P., & Delgado, P. (2022). Teacher bureaucracy in Portugal: Knowing to act. Profesorado, Revista de currículum y formación del profesorado, 26(2), 341-365. https://doi.org/10.30827/profesorado.v26i2.21268
Atroszko, B. (2019). Bariery zmiany edukacyjnej – przegląd literatury. Teraźniejszość–Człowiek–Edukacja, 22, 2(86), 25-40.
[Anonimizacja danych] (2023). Zmiany edukacyjne i bariery zmian w wypowiedziach nauczycieli-innowatorów i nauczycieli nie będących innowatorami. Problemy Wczesnej Edukacji, w druku.
[Anonimizacja danych] (2022). Znaczenia nadawane przez nauczycieli barierom zmiany dominującego modelu kształcenia. Niepublikowana rozprawa doktorska, Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, Gdańsk.
Babicka-Wirkus, A. (2016). (Nie)normatywność rytuałów oporu w szkole. Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja, 19, 1(73), 73-86.
Berkovich, I. (2011). No we won't! Teachers' resistance to educational reform. Journal of Educational Administration, 49(5), 563-578. https://doi.org/10.1108/09578231111159548
Cai, Y., & Tang, R. (2021). School support for teacher innovation: Mediating effects of teacher self-efficacy and moderating effects of trust. Thinking Skills and Creativity, 41. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2021.100854
Dylak, S. (1994). Skąd opór kadr pedagogicznych wobec zmian? Forum Oświatowe, 2(11), 93-103.
Ford, J.D., Ford, L.W., & D'Amelio, A. (2008). Resistance to change: The rest of the story. Academy of Management Review, 33(2), 362-377. https://doi.org/10.5465/amr.2008. 31193235
Fullan, M. (2011). Change leader. Learning to do what matters most. Jossey-Bass.
Fullan, M. (2014). Leading in a culture of change. Jossey-Bass.
Fullan, M. (2016). The new meaning of educational change. Teachers College Press.
Fullan, M.G. (1993). Why teachers must become change agents. Educational Leadership, 50, 1-13.
Gitlin, A., & Margonis, F. (1995). The political aspect of reform: Teacher resistance as good sense. American Journal of Education, 103(4), 377-405. https://doi.org/10.1086/444108
Humes, W. (2022). The ‘iron cage’ of educational bureaucracy. British Journal of Educational Studies, 70(2), 235-253. https://doi.org/10.1080/00071005.2021.1899129
Hunter, J., & Larsen, D. (2016). Challenges and barriers in the change process: Developing an innovative educational administrative preparation program. The National Social Science Journal, 47(1), 30-35.
Kanafa-Chmielewska, D. (2012). Umacnianie (Empowerment) - pojęcie i istota. Współczesne Zarządzanie, 1.
Kanjanakan, P., Wang, P.Q., & Kim, P.B. (2023). The empowering, the empowered, and the empowerment disparity: A multilevel analysis of the integrated model of employee empowerment. Tourism Management, 94. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2022.104635
Kazimierczyk, I. (2021). Czy nuda w szkole może stanowić barierę w edukacji? Problemy Wczesnej Edukacji, 2(53), 106-119. https://doi.org/10.26881/pwe.2021.53.08
Kędzierska, H. (2002). Źródła oporu nauczycieli wobec reform oświatowych. In M. Nowicka (Red.), Nauczyciel i uczeń w przestrzeniach szkoły. Szkice z teorii i praktyki kształcenia (s. 131-139). Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Klus-Stańska, D., & Nowicka, M. (2005). Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna.
Lukacs, K. (2015). 'For me, change is not a choice': The lived experience of a teacher change agent. American Secondary Education, 44(1), 38-49.
Lunenburg, F.C. (2010). Managing change: The role of the change agent. International Journal of Management, Business, and Administration, 13(1), 1-6.
Moczydłowka, J.M. (2013). Empowerment – upodmiotowienie we wspólnocie. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 11, 15-23.
Nalaskowski, A. (1995). Niepokój o szkołę. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nikolopoulou, K., Gialamas, V., & Lavidas, K. (2023). Mobile learning-technology barriers in school education: Teachers’ views. Technology, Pedagogy and Education, 32(1), 29-44. https://doi.org/10.1080/1475939X.2022.2121314
Palumbo, R., & Manna, R. (2019). Making educational organizations able to change: A literature review. International Journal of Educational Management, 33(4), 734-752. https://doi.org/10.1108/IJEM-02-2018-0051
Potulicka, E. (2001). Paradygmat zmiany edukacyjnej Michaela Fullana. In E. Potulicka (Red.), Szkice z teorii i praktyki zmiany oświatowej (s. 11-60). Wydawnictwo Eruditus.
Przyborowska, B. (2013). Pedagogika innowacyjności. Między teorią a praktyką. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Rusakowska, D. (1994). Praktyczne implikacje ateoretycznego podejścia do zmian edukacyjnych w Polsce (na przykładzie szkół społecznych). Forum Oświatowe, 2(11), 105-114.
Schulz, R. (1984). Od biurokracji do organizacji twórczej (O systemowy i długofalowy program odnowy szkoły). Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Socjologia Wychowania, 5(145), 59-72.
Starr, K. (2011). Principals and the politics of resistance to change. Educational Management Administration & Leadership, 39(6), 646-660. https://doi.org/10.1177/1741143211416390
Śliwerski, B. (2008). Edukacja autorska. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Śliwerski, B. (2013). Pozory sprawstwa reform oświatowych w III RP. In M. Dudzikowa, K. Knasiecka-Falbierska (Red.), Sprawcy i/lub ofiary działań pozornych w edukacji szkolnej (s. 103-130). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Van der Heijden, H.R.M.A., Geldens, J.J., Beijaard, D., & Popeijus, H.L. (2015). Characteristics of teachers as change agents. Teachers and Teaching, 21(6), 681-699. https://doi.org/10.1080/13540602.2015.1044328
Wan, W., Liu, L., Long, J., Fan, Q., & Wu, Y.J. (2021). The bottom-line mentality of leaders in education and training institutions: where to go for innovation? Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.689840
Źródła internetowe:
Internetowa Encyklopedia PWN, hasło: kompatybilność. Pobrano 21 września 2023 r. z: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kompatybilnosc;3924591.html
Alonso, R., Romão, P., & Delgado, P. (2022). Teacher bureaucracy in Portugal: Knowing to act. Profesorado, Revista de currículum y formación del profesorado, 26(2), 341-365. https://doi.org/10.30827/profesorado.v26i2.21268
Atroszko, B. (2019). Bariery zmiany edukacyjnej – przegląd literatury. Teraźniejszość–Człowiek–Edukacja, 22, 2(86), 25-40.
[Anonimizacja danych] (2023). Zmiany edukacyjne i bariery zmian w wypowiedziach nauczycieli-innowatorów i nauczycieli nie będących innowatorami. Problemy Wczesnej Edukacji, w druku.
[Anonimizacja danych] (2022). Znaczenia nadawane przez nauczycieli barierom zmiany dominującego modelu kształcenia. Niepublikowana rozprawa doktorska, Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, Gdańsk.
Babicka-Wirkus, A. (2016). (Nie)normatywność rytuałów oporu w szkole. Teraźniejszość-Człowiek-Edukacja, 19, 1(73), 73-86.
Berkovich, I. (2011). No we won't! Teachers' resistance to educational reform. Journal of Educational Administration, 49(5), 563-578. https://doi.org/10.1108/09578231111159548
Cai, Y., & Tang, R. (2021). School support for teacher innovation: Mediating effects of teacher self-efficacy and moderating effects of trust. Thinking Skills and Creativity, 41. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2021.100854
Dylak, S. (1994). Skąd opór kadr pedagogicznych wobec zmian? Forum Oświatowe, 2(11), 93-103.
Ford, J.D., Ford, L.W., & D'Amelio, A. (2008). Resistance to change: The rest of the story. Academy of Management Review, 33(2), 362-377. https://doi.org/10.5465/amr.2008. 31193235
Fullan, M. (2011). Change leader. Learning to do what matters most. Jossey-Bass.
Fullan, M. (2014). Leading in a culture of change. Jossey-Bass.
Fullan, M. (2016). The new meaning of educational change. Teachers College Press.
Fullan, M.G. (1993). Why teachers must become change agents. Educational Leadership, 50, 1-13.
Gitlin, A., & Margonis, F. (1995). The political aspect of reform: Teacher resistance as good sense. American Journal of Education, 103(4), 377-405. https://doi.org/10.1086/444108
Humes, W. (2022). The ‘iron cage’ of educational bureaucracy. British Journal of Educational Studies, 70(2), 235-253. https://doi.org/10.1080/00071005.2021.1899129
Hunter, J., & Larsen, D. (2016). Challenges and barriers in the change process: Developing an innovative educational administrative preparation program. The National Social Science Journal, 47(1), 30-35.
Kanafa-Chmielewska, D. (2012). Umacnianie (Empowerment) - pojęcie i istota. Współczesne Zarządzanie, 1.
Kanjanakan, P., Wang, P.Q., & Kim, P.B. (2023). The empowering, the empowered, and the empowerment disparity: A multilevel analysis of the integrated model of employee empowerment. Tourism Management, 94. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2022.104635
Kazimierczyk, I. (2021). Czy nuda w szkole może stanowić barierę w edukacji? Problemy Wczesnej Edukacji, 2(53), 106-119. https://doi.org/10.26881/pwe.2021.53.08
Kędzierska, H. (2002). Źródła oporu nauczycieli wobec reform oświatowych. In M. Nowicka (Red.), Nauczyciel i uczeń w przestrzeniach szkoły. Szkice z teorii i praktyki kształcenia (s. 131-139). Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Klus-Stańska, D., & Nowicka, M. (2005). Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna.
Lukacs, K. (2015). 'For me, change is not a choice': The lived experience of a teacher change agent. American Secondary Education, 44(1), 38-49.
Lunenburg, F.C. (2010). Managing change: The role of the change agent. International Journal of Management, Business, and Administration, 13(1), 1-6.
Moczydłowka, J.M. (2013). Empowerment – upodmiotowienie we wspólnocie. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 11, 15-23.
Nalaskowski, A. (1995). Niepokój o szkołę. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nikolopoulou, K., Gialamas, V., & Lavidas, K. (2023). Mobile learning-technology barriers in school education: Teachers’ views. Technology, Pedagogy and Education, 32(1), 29-44. https://doi.org/10.1080/1475939X.2022.2121314
Palumbo, R., & Manna, R. (2019). Making educational organizations able to change: A literature review. International Journal of Educational Management, 33(4), 734-752. https://doi.org/10.1108/IJEM-02-2018-0051
Potulicka, E. (2001). Paradygmat zmiany edukacyjnej Michaela Fullana. In E. Potulicka (Red.), Szkice z teorii i praktyki zmiany oświatowej (s. 11-60). Wydawnictwo Eruditus.
Przyborowska, B. (2013). Pedagogika innowacyjności. Między teorią a praktyką. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Rusakowska, D. (1994). Praktyczne implikacje ateoretycznego podejścia do zmian edukacyjnych w Polsce (na przykładzie szkół społecznych). Forum Oświatowe, 2(11), 105-114.
Schulz, R. (1984). Od biurokracji do organizacji twórczej (O systemowy i długofalowy program odnowy szkoły). Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Socjologia Wychowania, 5(145), 59-72.
Starr, K. (2011). Principals and the politics of resistance to change. Educational Management Administration & Leadership, 39(6), 646-660. https://doi.org/10.1177/1741143211416390
Śliwerski, B. (2008). Edukacja autorska. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Śliwerski, B. (2013). Pozory sprawstwa reform oświatowych w III RP. In M. Dudzikowa, K. Knasiecka-Falbierska (Red.), Sprawcy i/lub ofiary działań pozornych w edukacji szkolnej (s. 103-130). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Van der Heijden, H.R.M.A., Geldens, J.J., Beijaard, D., & Popeijus, H.L. (2015). Characteristics of teachers as change agents. Teachers and Teaching, 21(6), 681-699. https://doi.org/10.1080/13540602.2015.1044328
Wan, W., Liu, L., Long, J., Fan, Q., & Wu, Y.J. (2021). The bottom-line mentality of leaders in education and training institutions: where to go for innovation? Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.689840
Źródła internetowe:
Internetowa Encyklopedia PWN, hasło: kompatybilność. Pobrano 21 września 2023 r. z: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kompatybilnosc;3924591.html