Pasek boczny artykułu

Pobieranie
pdf

Treść głównego artykułu

Abstrakt

Celem artykułu jest zaprezentowanie podejścia całościowego do głosu i pracy nad jego prawidłową emisją. Holistyczne ujęcie nie koncentruje się wyłącznie na samym głosie, ale wskazuje na ciało, jako instrument wydobywania głosu, na czele z aparatem oddechowym, zestawem rezonatorów, narządami mowy, ale również świadomością własnego głosu i psychosomatyką etc. W tym podejściu cały człowiek jest instrumentem, a efektem jest jego głos, który wydobywa z ciała. Idąc tym tropem zamierzamy zaprezentować innowacyjną, słabo jeszcze rozpoznaną na gruncie polskim metodę DVT (DoctorVox Voice Therapy), która koncentruje się na kompleksowym, całościowym, wychodzącym od potrzeb jednostki modelu doskonalenia
kompetencji w zakresie emisji głosu. Jest ujęciem procesowym, zakładającym etapy, przez które powinna być przeprowadzona osoba rozwijająca swoje kompetencje pracy głosem. Jednocześnie zamiarem Autorek publikacji jest przybliżenie propozycji warsztatów inspirowanych metodą DVT, podczas których uczestnicy studiów podyplomowych mieli okazję doświadczyć konstruktywistycznego modelu doskonalenia własnych kompetencji. Ich opinie, refleksje i efekty, z jakimi ukończyli 15-godzinny kurs zostały ujęte w końcowej części artykułu, stanowiąc ilustrację odbioru proponowanej metody w procesie doskonalenia warsztatu pracy głosem.

Słowa kluczowe

voice voice projection voice training teacher competence development głos emisja glosu nauczyciel rozwój kompetencji

Szczegóły artykułu

Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Forum Oświatowe

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Licencja

Osoba publikująca wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe, której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode

Osoba zgłaszająca upoważniona przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu/jej autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem.

Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich.

Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.

Osoba zgłaszająca utwór do publikacji w czasopiśmie „Forum Oświatowe” i tym samym potwierdza, że:

  1. Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
  2. Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
  3. Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
  4. Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
  5. Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.

Osoba zgłaszająca udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Forum Oświatowe”, na następujących polach eksploatacji:

  1. Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
  2. Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
  3. Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
  4. Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.

 

Publikujemy zgodnie z zaleceniami The Committee on Publication Ethics (COPE), w wolnym dostępie na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować
Wach, A., & Jankowska, A. (2022). Warsztat pracy głosem nauczycieli w ujęciu holistycznym i procesowym. Forum Oświatowe, 35(Nr 2(68), 119–141. https://doi.org/10.34862/fo.2022.2.7
Pobierz cytowania
Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
BibTeX

Referencje

  1. Ahlander, V. L., Garcia, P. D., Whitling, S., Rydell, R., Lofqvist, A. (2014). Teachers’ Voice Use in Teaching Environments: A Field Study Using Ambulatory Phonation Monitor. Journal of Voice, 28(6), 841.e5. https://doi.org/10.1016/j.jvoice.2014.03.006
  2. Behlau, M., Oliveira, G. (2009). Vocal hygiene for the voice professional. Current Opinion in Otolaryngology & Head and Neck Surgery, 17(3), 149-154.
  3. Book, S. (2018). Podręcznik dla aktorów. Technika Improwizacji dla profesjonalnych aktorów filmowych, teatralnych i telewizyjnych. Wydawnictwo Wojciech Marzec.
  4. Buksak, L. (2019). Szkoła mówców. Wydawnictwo Helion.
  5. Ciecierska-Zajdel, B. (2012). Trening głosu. Samo Sedno.
  6. Cieszyńska, J. (2012). Metody wymowy głosek. Wydawnictwo Omega Stage Systems.
  7. Chapman, J. L. (2017). Singing and teaching singing. A Holistic Approach to Classical Voice. Plural Publishing Inc.
  8. Cichecka-Wilk, M., Studzińska, K. (2018). Czynnościowe zaburzenia głosu z punktu widzenia foniatrii klinicznej, psychopatologii, psychologii i psychiatrii psychodynamicznej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia, 31(2), 175-194. http://doi.org/10.17951/j.2018.31.2.175-194
  9. Davis, P. J., Chapman, J. (1998). Primal singing. Australian Voice, 4, 9-11.
  10. Denizoglu, I. (2017). DoctorVox Voice Therapy Technique: Bridging The Gap Between Theory And Practice. Materiały szkoleniowe.
  11. Denizoglu, I. (2019). DoctorVox Voice Therapy Technique Masterclass Course. Materiały szkoleniowe.
  12. Dimon, T. (2011). Your Body, Your Voice The Key to Natural Singing and Speaking. North Atlantic Books.
  13. Dimon, T. (2018). Anatomy Of The Voice, An Illustrated Guide for Singers, Vocal Coaches, and Speech Therapists. Noth Atlantic Books. doctorVOX. (2022). https://www.doctorvox.eu/about/
  14. Fensher, J. (2021). Wzmocnij swoje powięzi. Wydawnictwo Vital.
  15. Fiore, N. (2008). Nawyk samodyscypilny. Wydawnictwo Helion.
  16. Fisher, J., Kayes, G. (2018). This is a Voice. 99 exercises to train, project and harness the power of your voice. The Wellcome Trust.
  17. Gębska, M., Weber-Nowakowska, K., Żyżniewska-Banaszak, E. (2014). Zastosowanie techniki fonacyjno-oddechowo-artykulacyjnej – jako formy profilaktyki i rehabilitacji zaburzeń emisji głosu u nauczycieli. Hygeia Public Health, 49(2), 209-214. http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2014/hyg-2014-2-209.pdf
  18. Gębska, M., Wojciechowska, A., Weber-Nowakowska, K., Żyżniewska-Banaszak, E. (2013). Podstawy higieny narządu głosu w pracy nauczycieli i wykładowców. Bezpieczeństwo Pracy – Nauka i Praktyka, 2, 18-21.
  19. Gołębniak, B. D. (2002). Nabywanie kompetencji do refleksyjnego nauczania. W: B. D. Gołębniak (red.), Uczenie metodą projektów (s. 10-28). Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
  20. Guzy, A. (2019). Diagnoza emisji głosu z wykorzystaniem wywiadu ustrukturyzowanego – implikacje praktyczne. Logopaedica Lodziensia, 3, 79-91. https://doi.org/10.18778/2544-7238.03.06
  21. Guzy, A. (2012). Diagnozowanie problemów emisji głosu. W: K. Węsierska (red.), Profilaktyka logopedyczna w praktyce edukacyjnej (t. 1, s. 153-168). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
  22. Guzy, A., Ochwat, M. (2014). W stronę zdrowego głosu i skutecznej komunikacji nauczycieli. W: B. Kożusznik, J. Polak (red.), Uczyć z pasją : wskazówki dla nauczycieli akademickich (s. 151-186). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
  23. Gumińska, M. (2013). O emisji głosu nauczyciela. W: E. Turkowska (red.), Kształcenie nauczycieli języków obcych (s. 47-54). Radomskie Towarzystwo Naukowe.
  24. Holler, I. (2012). Porozumienie bez przemocy. Ćwiczenia. Wydawnictwo Czarna Owca.
  25. Jałowska, M., Wośkowiak, G., Wiskirska-Woźnica, B. (2017). Ocena wyników programu profilaktycznego „Chroń swój głos” przeprowadzonego przez Wielkopolskie Centrum Medycyny Pracy w Poznaniu. Medycyna Pracy, 68(5), 593-603. https://doi.org/10.13075/mp.5893.00545
  26. Jaros, K. (2022). Ryzyko i konsekwencje zaburzeń głosu występujących po chorobie COVID19 oraz ich wpływ na pracę nauczyciela. W: K. Białożyt-Wielonek (red.), Wybrane aspekty funkcjonowania rynku pracy w czasie pandemii COVID-19. Inspiracje dla pedagogiki (s. 51-66). Wydawnictwo Scriptum.
  27. Jeżowska, I., Chomiak, S. (2020). KinEmission – koncepcja treningowa wspomagająca wyzwalanie głosu. Akademia Sztuk Teatralnych im. S. Wsypiańskiego w Krakowie. Filia we Wrocławiu.
  28. Kaczan, K., Tabor-Smardzewska, A. (2019). Emisja głosu na wesoło. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości z siedzibą w Wałbrzychu, 47(1), 273-288.
  29. Kamińska, B., Milewski, S. (2016). Logopedia artystyczna. Harmonia Universalis.
  30. Kataryńczuk-Mania, L. (2016). Świadomość nauczycieli w zakresie aktywności głosowej i higieny. W: L. Kataryńczuk-Mania (red.), Edukacja artystyczna – nowe wyzwania (s. 161-179). Skarbona. Stowarzyszenie Polskich Muzyków Kameralistów.
  31. Kaźmierczak, M. (2018). Wpływ zaburzeń głosu na jakość interakcji komunikacyjnej w ocenie studentów kierunków filologicznych. Otorynolaryngologia – przegląd kliniczny, 17(1), 29-35. https://www.otorynolaryngologia-pk.pl/f/file/orl-18-1-e2-kazmierczak.pdf
  32. Kaźmierczak M. (2016). Technika mówienia a kompetencje językowo-komunikacyjne nauczyciela i ucznia. Litteraria Copernicana, (1(17), 143-152. https://doi.org/10.12775/LC.2016.010
  33. Kempisty-Jeznach, E. (2021). Chorzy ze stresu. Prószyński Media.
  34. Kędzia, M., Konarczak, A. (2021). Poglądy i opinie młodzieży akademickiej na temat znaczenia emisji głosu w pracy pedagoga. Studia edukacyjne, (62), 267-278. https://doi.org/10.14746/se.2021.62.17
  35. Kędzior, D. (1992, lato). Technika Alexandra. Gestalt, (2), 21-24.
  36. Kisiel, M. (2012). Emisja i higiena głosu w pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela. Wyższa Szkoła Biznesu.
  37. Kisiel, M. (2020). Przygotowanie przyszłych nauczycieli do wzmożonej aktywności głosowej w pracy dydaktyczno-wychowawczej. W: L. Kataryńczuk-Mania (red.), Emisja głosu w przestrzeni edukacyjnej, artystycznej i terapeutycznej (s. 35-50). Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego.
  38. Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Prentice Hall.
  39. Kolb, D. A., Boyatzis, R. E., Mainemelis, C. (2001). Experiential Learning Theory: Previous Research and New Directions. W: R. J. Sternberg, L. Zhang (red.), Perspectives on Thinking, Learning and Cognitive Styles (s. 227-247). Lawrence Erlbaum Associates.
  40. Kołodziej, G. (2015). Zanim przestaniesz mówić, … czyli głos naszym narzędziem pracy. W: R. Majzner (red.), Muzyka w przestrzeni edukacyjnej/ Emisja głosu w kształceniu wokalistów, aktorów i nauczycieli (s. 49-60). Wydawnictwo Naukowe Akademii Techniczno-Humanistycznej.
  41. Kostecka, W. (2013). Emisja głosu jako ważny przedmiot w kształceniu nauczycieli. Zeszyty Naukowe WSSP, 16, 45-56.
  42. Lewis, D. (2003). Spokojny oddech sposób na stres. Wydawnictwo „bis”.
  43. Linklater, K. (2013). Uwolnij swój głos. PWST im. Ludwika Solskiego w Krakowie.
  44. Lowen, A., Lowen, L. (2011). Droga do zdrowia i witalności. Podręcznik ćwiczeń bioenergetycznych. Ośrodek Bioenergetycznej Pracy z Ciałem, Pomocy i Edukacji Psychologicznej.
  45. Łastik, A. (2009). Poznaj swój głos… twoje najważniejsze narzędzie pracy. Wydawnictwo Studio Emka.
  46. Łukasik, E. (2019). Postawa ciała w ujęciu holistycznym. Wiedza i Praktyka.
  47. Madden, C. (2018). Teaching the Alexander Technique, Active Pathways to Integrative Practice. Singing Dragon.
  48. Majzner, R. (2016). Ocena wstępna emisji głosu kandydatów na nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej. Komunikat z badań. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika, 13, 225-235.
  49. Majzner, R. (2020). Odżywianie a emisja głosu mówionego i śpiewanego nauczycieli wczesnej edukacji. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 15(4(58), 39-51. https://doi.org/10.35765/eetp.2020.1558.03
  50. Matusek, B. (2012). O emisji słów kilka. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika, 7, 43-47.
  51. MacDonnell, M. (2013). Alexander Technique Simple step – by – step. Regain your natural poise and alleviate stress. Lorenz Books.
  52. McKay, M., Davis, M., Fanning, P. (2015). Sztuka skutecznego porozumiewania się. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  53. Michalski, M. (2018). Jak zmienić nawyki i wzmocnić silną wolę. Michał Michalski.
  54. Mikrut-Majeranek, M. (2014). Omówienie projektu „Profilaktyczny Program Zdrowego Głosu”: jak mówić, żeby nie zaniemówić. Linguarum Silva, 3, 197-199.
  55. Musialik, I. M. (2011). Chi respira bene canta bene, czyli podstawowe zasady rozwijania kontroli oddychania w śpiewie w procesie kształcenia wokalnego. https://docplayer.pl/7548545-Chi-respira-bene-canta-bene-czyli-podstawowe-zasady-rozwijania-kontroli-oddychania-w-spiewie-w-procesie-ksztalcenia-wokalnego.html
  56. Myers, T. W. (2010). Taśmy anatomiczne – Meridiany mięśniowo-powięziowe dla terapeutów manualnych i specjalistów leczenia ruchem. Wydawnictwo D&B Publishing.
  57. Myszka, A. (2018). Emisja głosu w kształceniu nauczycieli (rozważania na marginesie książki Agnieszki Płusajskiej-Otto). W: A. Myszka, K. I. Bieńkowska (red.), Głos – Język – Komunikacja: T. 5. W obliczu emocji (s.176–186). https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/4077
  58. Niebudek-Bogusz, E., Fiszer, M., Śliwińska-Kowalska, M. (2005). Ocena parametrów analizy akustycznej u nauczycielek z chorobami narządu głosu. Medycyna Pracy, 56(6), 431-438.
  59. Obrębowski, A. (1998). Zaburzenia głosu – badanie – diagnozowanie – metody usprawniania. Wydawnictwo DiG.
  60. Oczkoś, M. (2015). Sztuka mówienia bez bełkotania i faflunienia. Wydawnictwo RM.
  61. Pawłowski, Z. (2010). Podstawy foniatrii dla osób duchownych, aktorów, nauczycieli i prawników. Wydawnictwo Salezjańskie.
  62. Płusajska-Otto, A. (2012). Mów i nie trać głosu – profilaktyka zaburzeń emisji głosu w pracy nauczycieli. W: K. Węsierska (red.), Profilaktyka logopedyczna w praktyce edukacyjnej (t. 1, s. 111-121). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
  63. Płusajska-Otto, A. (2016). Świadomość ciała i emocji w posługiwaniu się głosem. W: A. Myszka, E. Oronowicz-Kida (red.), Głos-język-komunikacja ([t.] 3, s. 40-47. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
  64. Płusajska-Otto, A. (2017). Podręcznik pracy głosem. Ćwiczenia i wskazówki dla osób występujących publiczie. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
  65. Pruszewicz, A., Obrębowski, A., Wiskirska-Woźnica, B., Wojnowski, W. (2004). W sprawie kompleksowej oceny głosu – własna modyfikacja testu samooceny niesprawności głosu (Voice Handicap Index). Otolaryngologia Polska, 58(3), 547-549.
  66. Przybylska-Zielińska, A. (2020). Jakość głosu nauczyciela – wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych. W: L. Kataryńczuk-Mania (red.), Emisja głosu w przestrzeni edukacyjnej, artystycznej i terapeutycznej (s. 51-64). Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego.
  67. Pyżalski, J., Plichta, P. (2007). Kwestionariusz obciążeń zawodowych pedagoga (KOZP). Podręcznik. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
  68. Radwańska, M. (2014). Rola i miejsce emisji głosu w procesie kształcenia nauczycieli. Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, 44, 78-84.
  69. Radwańska, M. (2013). Styl życia a kompetencje emisyjne głosu studentek wychowania fizycznego i edukacji wczesnoszkolnej. Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, 43, 12-21.
  70. Rodenburg, P. (2008). The Second Circle. W.W. Northon & Company
  71. Rodenburg, P. (2018). The Need for Words Voice and the Text. Bloomsbury Publishing Plc.
  72. Rogozińska, K. (2020). O potrzebie kształcenia studentów – przyszłych nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej w zakresie emisji głosu. Studia Pedagogiczne. Problemy społeczne, edukacyjne i artystyczne, 35(1), 77-88.
  73. Rosenberg, M., B. (2013). Porozumienie bez przemocy. O języku serca. Wydawnictwo Czarna Owca.
  74. Rosłaniec, A., Sielska-Badurek, E., Niemczyk, K. (2019). Ocena przestrzegania zasad higieny i emisji głosu przez nauczycieli. Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 8(2), 18-24. https://doi.org/10.5604/01.3001.0013.1531
  75. Rubinowska, A., Kowalczyk, O., Łukasik, E. (2019). Postawa ciała w ujęciu holistycznym. Wydawnictwo Wiedza i praktyka.
  76. Rzepa, M. (2010). Choroby zawodowe narządu głosu wśród nauczycieli. Nauczyciel i Szkoła, 3(48), 141-153.
  77. Rzepa, M., Kluzowicz, J. (2012). Przygotowanie przyszłych pedagogów do pracy głosem – kurs „Emisja głosu” na studiach wyższych. W: J. Aksman, S. Nieciuński (red.), Proces uczenia się przez całe życie. Aspekty kształtowania kompetencji nauczycielskich (s. 167-176). Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM.
  78. Sadolin, C. (2000). Complete Vocal Technique. SHOUT Publishing. Sambor, B., Jakowczuk, M. (2016). Psychofizyczne uwarunkowania zaburzeń fonacji u osób zawodowo posługujących się głosem. W: S. Milewski, B. Kamińska (red.), Logopedia artystyczna (s. 323- 346). Wydawnictwo Harmonia Universalis.
  79. Sawala, K., Szczegóła, T., Jankowski, M., Weckwerth, J. (2009). Say It Right. Oficyna Wydawnicza Atena.
  80. Shanker, S. (2016). Self-Reg: Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią życia. Grupa Wydawnicza Relacja.
  81. Shanker, S. (2019). Samoregulacja w szkole. Spokój, koncentracja i nauka. Wydawnictwo Mamania.
  82. Sinkiewicz, A., Garstecka, A., Mackiewicz-Nartowicz, H., Nawrocka, L., Wojciechowska, W., Szkiełkowska, A. (2021). Sanatoryjna rehabilitacja głosu u nauczycieli. Medycyna Pracy, 72(4), 399-405. https://doi.org/10.13075/mp.5893.01116
  83. Snel, E. (2015). Uważność i spokój żabki. Wydawnictwo CoJaNaTo.
  84. Snel, E. (2017). Daj przestrzeń…i bądź blisko. Mindfulness dla rodziców i ich nastolatków. Warszawa: Wydawnictwo CoJaNaTo.
  85. Skorek, E. M., Hryniewicz, G., Famuła-Jurczak, A. (2020). Zawodowe uwarunkowania zaburzeń głosu u nauczycieli szkół podstawowych – wybrane zagadnienia.
  86. W: L. Kataryńczuk-Mania (Red.), Emisja głosu w przestrzeni edukacyjnej, artystycznej i terapeutycznej (s. 195-221). Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego.
  87. Sosulska, A., Sambor, B., Jekiełek, M. (2021). Wybrane czynniki ryzyka zaburzeń głosu oraz znajomość zasad higieny głosu wśród nauczycieli szkół podstawowych. Doniesienia wstępne. Logopedia Silesiana, 10(1), 1-28. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2021.10.01.04
  88. Starrett, K. (2016). Skazany na biurko. Wydawnictwo Galaktyka.
  89. Szkiełkowska, A., Kazanecka, E. (2011). Emisja głosu wskazówki metodyczne. Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu.
  90. Szymański, P. A. (2011). Wybrane zagadnienia emisji głosu w pracy pedagoga. Zamojskie Studia i Materiały. Pedagogika, 13, 101-108.
  91. Śliwińska-Kowalska, M., Fiszer, M., Niebudek-Bogusz, E., Ziatkowska, E., Kotyło, P., Domańska, M. (2003). Ocena skuteczności terapii głosowej w leczeniu zaburzeń głosu u nauczycieli. Medycyna Pracy,54(4), 319-325.
  92. Śliwińska-Kowalska, M., Niebudek-Bogusz, E. (2009). Rehabilitacja zawodowych zaburzeń głosu – poradnik dla nauczycieli. Instytut Medycyny pracy.
  93. Tarasiewicz, B. (2009). Emisja głosu – warsztat pracy nauczyciela czy coś więcej?. W.: J. Uchyła-Zroski (red.), Wartości w muzyce (t. 2, s. 125-135). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
  94. Tarasiewicz, B. (2013). Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu. Wydawnictwo Universitas.
  95. Teasdale, J., Williams, M., Segal, Z. (2016). Praktyka uważności. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  96. Toczyska, B. (2007). Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  97. Wach, A. (2019). Stawanie się nauczycielem akademickim. W kierunku wspierania uczenia się poprzez refleksyjną praktykę. Wydawnictwo Kontekst.
  98. Walczak-Deleżyńska, M. (2004). Aby język giętki... Wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej. PWST im. L. Solskiego w Krakowie. Wydział Zamiejscowy we Wrocławiu.
  99. Walencik-Topiłko, A. (2009). Głos jako narzędzie: materiały do ćwiczeń emisji głosu dla osób pracujących głosem i nad głosem. Wydawnictwo Harmonia Universalis.
  100. Wysocka, M., Skoczylas, A., Szkiełkowska, A., Mularczyk, M. (2008). Standard postępowania logopedycznego w przypadku zaburzeń głosu. Logopedia, 37, 243-254.
  101. Wysocka, M., Kamińska, B., Milewski, S. (2020). Prozodia przyswajanie, badanie, zaburzenia, terapia. Harmonia Universalis.
  102. Zagger-Borch, D. (2007). Ultimate Vocal Voyage. Notfabriken Music Publishing AB.
  103. Filmografia
  104. W głowie się nie mieści. Polski zwiastun. https://www.youtube.com/watch?v=p8iZzIg9yos (31.10.2022).